face forward

Όλα ξεκίνησαν όταν φιλοξενήθηκε στη Στοά Μακάσι, στα τείχη του Ηρακλείου, η έκθεση face forward του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και μια παρέα από δασκάλους την επισκέφτηκαν και εντυπωσιάστηκαν τόσο που αποφάσισαν ότι θα ήταν πολύ όμορφο να τη μοιραστούν με τους μαθητές τους.

Ο περιοριορισμένος χρόνος διάρκειας της έκθεσης ωστόσο δεν επέτρεψε να κλείσουν θέση για να την επισκεφτούν το πρωί με το σχολείο. Και τότε ήταν που σκέφτηκαν "γιατί να μην την επισκεφτούμε μόνοι μας με τους δικούς μας, αφού πρώτα την "επισκεφτούμε" με το δικό μας τρόπο, χωρίς να μετακινηθούμε καν από το σχολείο";
Ευτυχώς το εξαιρετικό υλικό του Μουσείου αλλά και η διαδικτυακή σελίδα τουproject βοήθησαν πάρα πολύ!
​Ο κύριος Κώστας και η κυρία Πηγή, ο κύριος Χρήστος και η κυρία Ελευθερία ένωσαν τις δυνάμεις τους και σχεδίασαν τρία βιωματικά εργαστήρια για να προσεγγίσουμε την έκθεση Face Forward με τον δικό μας τρόπο. Κι όλα αυτά χωρίς να μας αποκαλύπτουν τις εκπλήξεις της επόμενης φοράς.

Στο πρώτο εργαστήριο είδαμε κάποια έργα τέχνης. Τα συζητήσαμε πρώτα σε δυάδες αφού τα είχαμε παρατηρήσει για λίγα λεπτά μόνοι μας. Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η ανταλλαγή απόψεων με τους συμμαθητές μας καθώς η πρόκληση ήταν να φτιάξουμε ομάδα, όχι με τον κολλητό μας αλλά με κάποιον που γνωρίζουμε ελάχιστα ή δε θα φανταζόμαστε ποτέ πως θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε. Μερικοί διαφωνούσαμε έντονα για τον τρόπο που βλέπαμε το έργο μας μέχρι να μας εξηγήσουν οι δάσκαλοί μας πως δεν υπήρχε λόγος καθώς την τέχνη την αντιλαμβάνεται ο καθένας με τον δικό του προσωπικό τρόπο κι έτσι δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις, σωστές ή λανθασμένες ερμηνείες. Απελευθερωμένοι από το άγχος να "εξηγήσουμε" σωστά το έργο. μοιραστήκαμε όλα όσα σκεφτόμαστε ή νιώθαμε και νιώσαμε έκπληξη αρκετές φορές, είτε γιατί έμοιαζαν τόσο πολύ οι ιδέες μας που ο ένας συμπλήρωνε τον άλλον είτε γιατί βλέπαμε με τόσο διαφορετικό τρόπο ακριβώς το ίδιο πράγμα!
​

Στη συνέχεια κάθε ομάδα παρουσίασε το έργο της και άκουσε τις ιδέες των υπόλοιπων. Τα πράγματα άρχισαν να γίνονται  ακόμη πιο ενδιαφέροντα καθώς οι σκέψεις και οι ιδέες πλούταιναν κι άλλο κι αν μας αφήναν, ακόμη εκεί θα ήμαστε να συζητάμε! Είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον ο λόγος για τον οποίο διαλέξαμε ένα έργο, ο διαφορετικός τρόπος που βλέπαμε τα ίδια πράγματα κάποιες φορές και άλλες ήταν εντυπωσιακό πως όλων οι σκέψεις έμοιαζαν τόσο κοινές κι ας προέρχονταν από διαφορετικές αφετηρίες. Μας φάνηκε πολύ εντυπωσιακό πώς αυτό που ζησαμε στη μικρή μας ομάδα, στις δυάδες, το νιώσαμε, κι ακόμη πιο έντονα,  όταν δουλέψαμε όλοι μαζί! Μέσα από τα έργα του project συναντήσαμε τους καλλιτέχνες που τα έφτιαξαν, συναντήσαμε τον εαυτό μας  αλλά συναντήσαμε κι ο ένας τον άλλον...και όχι μόνο!

Δώσαμε τους δικούς μας τίτλους στα έργα κι εξηγήσαμε στους συμμαθητές μας γιατί τους επιλέξαμε. 

Από τα έργα που μας εντυπωσίασαν ήταν "Το κουτσό" του Βλάση Κανιάρη. Όλοι είχαμε ένα σωρό παρατηρήσεις και ερωτήσεις για το έργο αυτό.

"Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Τι σχέση έχουν μεταξύ τους; Γιατί είναι ντυμένοι φτωχικά; Γιατί κρατούν βαλίτσες; Γιατί στέκονται σε κύκλο; Γιατί στέκονται σε μια μικρή οριοθετημένη περιοχή ενώ ο χώρος γύρω τους είναι άδειος; Γιατί βρίσκονται εκεί; Γιατί δεν βγαίνουν έξω από την μικρή αυτή περιοχή; Δε θέλουν ή κάποιος δεν τους το επιτρέπει; Γιατί αυτός που έχει ανοιγμένη τη βαλίτσα του μοιάζει να είναι έξω; Τι είναι γραμμένο στα τετράγωνα του παιχνιδιού; Γιατί είναι φτιαγμένοι σαν σκιάχτρα; Γιατί είναι όλοι άντρες; 
Πάνω απ' όλα γιατί δεν έχουν κεφάλι; Γιατί δεν έχουν πρόσωπο;"

Ακριβώς όπως στα έργα του Jacob Lawrence στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης, αλλά και τις φωτογραφίες που βλέπουμε στα ΜΜΕ, οι πρόσφυγες δεν έχουν πρόσωπο. Είναι για μας κάτι μακρινό, είναι αριθμοί και  στατιστικές, είναι ξένοι. Έχουμε συνηθίσει να τους βλέπουμε πολλούς μαζί, στοιβαγμένους σε βάρκες ή σε χώρους φιλοξενίας και σε σπάνιες περιπτώσεις θα εστιάσουμε στα πρόσωπά τους, τις εκφράσεις τους, το χαμόγελό τους. Μοιάζει σαν να μην έχουν πρόσωπο! Κι όποιος δεν έχει πρόσωπο, δεν έχει ψυχή κατά πως λένε. Όποιος δεν έχει πρόσωπο είναι αόρατος...

Για εμάς όμως οι πρόσφυγες έχουν πρόσωπο. Είναι φίλοι μας, παίζουν μαζί μας στο διάλειμμα, κάθονται δίπλα μας στο θρανίο.

Αυτό το πρόσωπο προσπαθήσαμε να αποκαλύψουμε στο δεύτερο εργαστήριο. Οι δάσκαλοί μας τοποθέτησαν στο δάπεδο τις φωτογραφίες κάποιων ανθρώπων και ακούγοντας ένα μουσικό θέμα μας κάλεσαν να παρατηρήσουμε τα πρόσωπά τους. Όταν η μουσική θα σταματούσε έπρεπε να διαλέξουμε κάποιο από αυτά για όποιον λόγο θέλαμε... είτε γιατί μας θύμισε κάτι είτε γιατί μας δημιούργησε κάποια απορία είτε γιατί μας ξάφνιασε και θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα γι' αυτόν ή ακόμη και να μη μάθουμε τίποτα γι' αυτό για κάποιον λόγο.

Ήταν πολύ ενδιαφέρον καθώς διαλέξαμε κάποιον που μας θύμισε "τον παππού μας όπως καθόταν περήφανος στο καφενείο του χωριού" ή "κάποιον που μας μπέρδευε και δεν μπορούσαμε να αποφασίσουμε αν είναι κορίτσι ή αγόρι", "μια γυναίκα που φαινόταν λυπημένη" ή "ένα κορίτσι που έμοιαζε σαν να χαμογελούσε για πρώτη φορά στη ζωή της".

Οι δάσκαλοί μας μάς ρώτησαν από ποιες χώρες πιστεύουμε πως προέρχονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι και οι απαντήσεις μας ξεκίνησαν μια ακόμη ενδιαφέρουσα κουβέντα καθώς δεν επιλέξαμε χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής ή κάποια σκανδιναβική χώρα. Επίσης θεωρήσαμε πως όσοι είχαν μαύρο δέρμα προέρχονταν από την Αφρική ενώ θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι από την Ευρώπη, την Αμερική ή την Ελλάδα. Συζητήσαμε για τις απαντήσεις μας και συνειδητοποιήσαμε από πού ξεκινάνε τα στερεότυπα που μας κάνουν να σχηματίζουμε μια εικόνα για κάτι χωρίς να το έχουμε γνωρίσει οι ίδιοι.

Οι δάσκαλοί μας μας εξήγησαν πως οι άνθρωποι αυτοί ήταν στ' αλήθεια πρόσφυγες που φιλοξενούνατι στη χώρα μας και εργάστηκε ακριβώς όπως εμείς:   παρατήρησε και συζήτησε τα ίδια έργα με εκείνα με τα οποία ασχοληθήκαμε κι εμείς, πρώτ ο καθένας μόνος του και μετά όλοι μαζί.
Καταλήξαμε πως ακόμη κι αν είδαμε τα πρόσωπά τους, ακόμη κι αν σκεφτήκαμε πράγματα γι' αυτούς δεν είναι τελικά παρά οι δικές μας οι σκέψεις, οι ερμηνείες, τα στερεότυπα που ο καθένας και η καθεμιά από εμάς αναπαράγει. Στην πραγματικότητα τους πλησιάσαμε, είδαμε το πρόσωπό τους αλλά δεν τους γνωρίσαμε στ΄αλήθεια, δεν ακούσαμε τη φωνή τους, δε μάθαμε την ιστορία τους, δε γνωρίσαμε τις σκέψεις ή τα συναισθήματά τους!

Στο τρίτο εργαστήριο ξεκινήσαμε ακούγοντας ένα ηχητικό απόσπασμα και καταγράψαμε τι καταλάβαμε από αυτό που ακούσαμε και τι νιώσαμε όσο διαρκούσε η ακρόαση. Μόνο που τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά... Στην προσπάθειά μας να δώσουμε φωνή σ' αυτούς τους ανθρώπους, να τους ακούσουμε να μας μιλούν οι ίδιοι για τον εαυτό τους, να ακούσουμε τι έχουν να μας πουν, συνειδητοποιήσαμε πως τα στερεότυπα δεν ήταν το μόνο εμπόδιο. Αυτή τη φορά μπήκε ανάμεσά μας ένα νέο, ανυπέρβλητο εμπόδιο: η  γλώσσα!
Δοκιμάστε να ακούσετε κι εσείς την αφήγηση του Dabbas στα αραβικά και, όσο διαρκεί να γράψετε τι σκέφτετε, τι καταλαβαίνετε απο αυτά που ακούτε, τι νιώθετε. 

Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ DABBAS

Συζητήσαμε έπειτα για τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μας προκάλεσε αυτή η ακρόαση και συνειδητοποιήσαμε  όχι μόνο πως τα λόγια του Dabbas έγιναν κατανοητά μόνο από τα παιδιά που μιλούσαν αραβικά αλλά και πώς μπορεί να νιώθουν όλη μέρα στην τάξη χωρίς να καταλαβαίνουν τι λέμε, χωρίς να μπορούν να εκφραστούν, χωρίς να μπορούν να ζητήσουν κάτι που έχουν ανάγκη. Ο Ρουσλάν μάλιστα, που ήρθε πριν τρία χρόνια στην τάξη μας από τη Ρωσία, μοιράστηκε μαζί μας τη δική του εμπειρία. Ήταν πολύ σημαντικό για εμάς να τον ακούμε να μας περιγράφει πώς ένιωθε όταν είχε πρωτοέρθει στο σχολείο, πριν ακόμη γίνουμε φίλοι του και  τον βοηθήσουμε να μάθει γρήγορα τα ελληνικά. Φανταστήκαμε την Ουαφά, τη Σαφά, τον Αρντιάν σε λίγα χρόνια από τώρα, όταν θα έχουν "δαμάσει" τη γλώσσα και θα έχουν ξεφύγει από τη μοναξιά που τους έχει επιβάλει, να μας αφηγούνται τη δική τους ιστορία, με τα δικά τους λόγια, με τις δικές τους λέξεις...

Ο Dabbas αγαπά πολύ τη μουσική, μάλιστα του φαίνεται πιο εύκολο να επικοινωνεί και να εκφράζεται μέσα από τα τραγούδια... Μοιράζεται μαζί μας δυο τραγούδια που τον συγκινούν και γίνεται η μουσική γέφυρα ανάμεσά μας που δεν έχει ανάγκη από λέξεις... 
​

Στη συνέχεια πήραμε όλοι από ένα κομμάτι της αφήγησης και, αφού το διαβάσαμε δοκιμάσαμε να μαντέψουμε, να υποθέσουμε σε ποιον ανήκαν τα λόγια που πήραμε. Εξηγήσαμε στους άλλους του λόγους που μας οδήγησαν σε κάθε επιλογή.