Φάκελος : Μικρασιατική καταστροφή

Το πρώτο βιβλίο της διαδρομής μας ήταν "Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα" της Αλεξάνδρας Μητσιάλη. Όπως πάντα παρατηρήσαμε προσεχτικά το εξώφυλλο. Μοιραστήκαμε απορίες, υποθέσεις, διαπιστώσεις, 

Ποια είναι τα δύο κορίτσια; 
Τι σχέση έχουν μεταξύ τους; 
Μοιάζουν πολύ αγαπημένες. Είναι άραγε συγγενείς ή φίλες;
Πού πάνε τα κορίτσια; Από πού έρχονται;
Γιατί η καθεμιά κρατάει μια κούκλα που μοιάζει με τη φίλη της; 
Η μία φαίνεται από τα ρούχα της  να είναι πιο πλούσια ενώ η άλλη είναι ντυμένη πιο φτωχικά. 
Μήπως είναι από διαφορετικές χώρες, από διαφορετικούς πολιτισμούς; Νομίζω κάτι τέτοιο δείχνουν τα ρούχα τους. 
Είναι αληθινή η ιστορία τους ή τη φαντάστηκε η συγγραφέας; Κι αν τη φαντάστηκε, από πού εμπνεύστηκε;
Πού βρίσκεται αυτό το μέρος; Υπάρχει στ'αλήθεια ή είναι στη φαντασία της εικονογράφου και της συγγραφέα; Είναι στην Ελλάδα ή σε άλλη χώρα; Μοιάζει αλλά και  δε μοιάζει με την Ελλάδα. Θα μου άρεσε να ζω εκεί. Έχει ράγες, μάλλον περνάει τρένο από εκεί. Μα δίπλα στη θάλασσα; Τι ωραία που είναι!
Τι όμορφα χρώματα που έχει ο ουρανός και η θάλασσα! Μοιάζει να είναι ανατολή ή δύση...
Το εξώφυλλο μοιάζει με παλιά φωτογραφία, από αυτές που έχουν κιτρινίσει με τον καιρό. 

Ύστερα ήρθε η ώρα να ανοίξουμε το βιβλίο. Μαγευτήκαμε από το κείμενο αλλά και  τις εικόνες της Θέντας Μιμηλάκη. Με όσες λέξεις δε γνωρίζαμε φτιάξαμε ένα εικονολεξικό για να τις θυμόμαστε. 

Σταθήκαμε πολύ στις εικόνες. Τις διαβάζαμε παράλληλα με το κείμενο. Όπως εδώ: 

---

«Κυρία, κοιτάξτε μια μεγάλη αντίθεση! Κάτι θα γίνει σ´αυτό το κεφάλαιο. Ο τίτλος είναι «Η παραμονή της γιορτής» αλλά η εικόνα δίπλα δε μοιάζει καθόλου γιορτινή. Το σπίτι είναι σκοτεινό και η θάλασσα σχεδόν μαύρη. Οι δουλειές έχουν μείνει στη μέση ενώ θα έπρεπε να είναι όλα έτοιμα για τη γιορτή. Νομίζω ότι έχει χυθεί ζάχαρη στο τραπέζι και κανείς δεν τη μάζεψε.
Η μαμά της Αριστούλας έχει γυρισμένη την πλάτη και δε φαίνεται τον πρόσωπο της αλλά διαβάζει κάτι με πολλή προσοχή. Πρέπει να είναι πολύ σημαντικό για να έχει αφήσει τις δουλειές της.»

Ή εδώ που αναλάβαμε ως αποστολή για το σαββατοκύριακο να ψάξουμε για τα χαγιάτια του Ηρακλείου. Δεν είχαμε προσέξει ποτέ πόσα πολλά είναι. Το Ηράκλειο είναι ένας τόπος όπου Έλληνες και Τούρκοι έζησαν μαζί για αιώνες, άλλοτε αρμονικά άλλοτε με σκοτωμούς κι επαναστάσεις. Κι όταν η Συνθήκη της Λωζάνης σφράγισε τις μοίρες των ανθρώπων, χιλιάδες Τουρκοκρητικοί, ακολουθώντας την αντίστροφη διαδρομή από εκείνη των Μικρασιατών,  ξεριζώθηκαν από τον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, τον τόπο όπου είχαν θαμμένους τους νεκρούς τους, για να πάνε σε ένα μέρος ξένο όπου θεωρούνταν ανεπιθύμητοι. 

Είδαμε την εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη παράλληλα με τα έργα του Jacob Lawrence από τη σειρά Migrant series στο Μουσείο Νέας Υόρκης αλλά και παλιότερες χειροτεχνίες των παιδιών στο Βιβλιοδρόμιο με θέμα την τρέχουσα προσφυγική κρίση. Συγκρίναμε τις τεχνικές που χρησιμοποίησαν οι δημιουργοί.

​"Τους πρόσφυγες τους βλέπουμε πάντα από μακριά. Δε φαίνονται τα πρόσωπά τους, οι εκφράσεις τους. Δεν ξέρουμε τίποτα για αυτούς, αν είναι μικροί ή μεγάλοι, άντρες ή γυναίκες . Για να μάθουμε ποιοι είναι χρειάζεται να τους κοιτάξουμε από κοντά, να γνωρίσουμε την προσωπική τους ιστορία που χάνεται ανάμεσα στις άλλες στη μεγάλη εικόνα της Ιστορίας. Σαν να κάνουμε ζουμ στα πρόσωπα σε μια μακρινή φωτογραφία. Ακριβώς όπως έγινε στο βιβλίο "Η Αλίκη που βρήκε το όνομά της" αλλά και με τα παιδιά που ήρθαν πρόσφυγες  από άλλες χώρες στην τάξη και στο σχολείο μας."

Άλλοτε πάλι ψάξαμε για τις αληθινές εικόνες στις οποίες στηρίχτηκε η εικονογράφος και αναζητήσαμε πληροφορίες στο διαδίκτυο όπως  κάναμε με το "ηχοτοπίο των Τσετών"

«…Από το βάθος του δρόμου ακούγεται ποδοβολητό. Οπλές αλόγων που χτυπούνε μ’όλη τους τη δύναμη το λιθόστρωτο κι ο καλπασμός τους αναρριχάται στους τοίχους των σπιτιών κι αντηχεί από κει ψηλά εκκωφαντικά στ’ αυτιά των ανθρώπων.
…
Τώρα τ’άλογα γίνονται ορατά στην κατεβασιά του δρόμου, καφετιά, γιγαντόκορμα, με χαίτες που ανεμίζουνε στον καπνισμένο άερα και ρουθούνια που ανοιγοκλείνουνε υγρά. Πάνω τους μεγαλόσωμοι αρματωμένοι άνθρωποι κρατούν στα χέρια τους γυμνές καμπυλωτές σπάθες κι ουρλιάζουνε λέξεις ακατανόητες»

Κλείσαμε τα μάτια και φτιάξαμε μέσα στο μυαλο μας το ηχοτοπίο της σκηνής της εφόδου των Τσετών. Οι Τσέτες (τουρκ. συμμορίτες) ήταν Μουσουλμάνοι καταδικοι, οπλισμένοι άτακτοι ληστές που δρατηστιοποιούνταν στη Μικρά Ασία από την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδιαίτερα κακόφημοι άνθρωποι, υπευθυνοι για αμέτρητες βιαιοπραγίες σε βάρος αμάχων Χριστιανών Αρμενίων και Ελλήνων κατά τη δεκαετία 1910-1920 δρούσαν με την ανοχή της τουρκικής χωροφυλακής. Συχνά πήγαιναν μπροστα από τόν επίσημο κεμαλικό στρατό για να μην κατηγορηθεί ο τελευταιος για τις θηριωδίες τους.
Πηγές: Wikipedia και το ντοκιμαντέρ της Βούλας Νεονάκη «Μικρά Ασία-Κρήτη, ένα ταξίδι προσφυγιάς»

Το πρώτο βιβλίο της σκυταλοδρομίας μας ήδη μας γέμισε συναισθήματα και μας βοήθησε να διατυπώσουμε τα πρώτα γιατί. Πάνω στα ερωτήματά μας θα στηρίξουμε την έρευνά μας. Με κάθε βιβλίο που θα διαβάζουμε θα συμπληρώνουμε κι ένα κομμάτι του παζλ της μεγάλης εικόνας. Η Αριστούλα και η Αϊσέ, όπως και τόσοι άλλοι Τούρκοι και Έλληνες, βρέθηκαν τυχαία μέσα στη δίνη της Ιστορίας. Ποιοι ήταν όμως αυτοί που κινούσαν τα νήματα; Ποια ήταν η επίσημη Ιστορία που συμπαρέσυρε στο διάβα της τις προσωπικές ιστορίες αμέτρητων ανθρώπων;
​
Δώσαμε το δικό μας τέλος στην ιστορία των δύο κοριτσιών, αφού χωριστήκαμε σε ομάδες. Κάθε ομάδα παρουσίασε τη δική της εκδοχή με δραματοποίηση. Οι περισσότερες ομάδες, εκτός από μία, βρήκαν τρόπο να σώσουν τα δυο κορίτσια. Τις είδε ο μπαμπάς της Αϊσέ και έπεισε τους Τσέτες να τις αφήσουν, πέρασαν τρέχοντας, πιασμένες χέρι χέρι προς την προκυμαία του Και, κάποιος τρόμαξε το άλογο του Τσέτη και τους έδωσε χρόνο για να φύγουν. Η τελευταία ομάδα επέλεξε τα δυο κορίτσια να πεθάνουν αγκαλιασμένα, για να είναι μαζί στον θάνατο όπως ήταν και στη ζωή. 

Είδαμε ένα δεκάλεπτο ντοκιμαντέρ κι ένα animation για την καταστορφή της Σμύρνης. Είδαμε εικόνες και διαβάσαμε για τις γειτονιές της κοσμοπολίτισσας Σμύρνης, όπως ήταν πριν από τη φωτιά. Ύστερα πήραμε ρόλους και συνθέσαμε μια δική μας εικόνα στην ειρηνική Σμύρνη. Περπατήσαμε στην προκυμαία του Και, χαιρετήσαμε φίλους και γνωστούς, δώσαμε τα χέρια, υποκλιθήκαμε με χάρη βγάζοντας το καπέλο μας. Κάναμε τη σκηνή παγωμένη εικόνα. Κι έπειτα κάναμε το ίδιο για τη φλεγόμενη Σμύρνη την ώρα της καταστροφής.

Συνεχίσαμε το οδοιπορικό μας στη Σμύρνη με το βιβλίο της Ιωάννας Μπαμπέτα και της Άρτεμης Πρόβου "Αντίο, Σμύρνη". Γνωρίσαμε τον Λευτέρη και τον καρδιακό του φίλο, τον Ασλάν.  
​
Μας γύρισαν  πίσω τρία χρόνια, στα 1919. Ανεμίσαμε τα ελληνικά σημαιάκια μας μαζί με τον Λευτέρη και παρακολουθήσαμε ενθουσιασμένοι την παρέλαση του ελληνικού στρατού. Λίγο πιο πέρα η γιαγιά της Αριστούλας συγκινημενη αγκάλιαζε τη γιαγιά του Λευτέρη. Οι μπαμπάδες των παιδιών παραδίπλα συζητούσαν και τα μουστάκια τους χαμογελούσαν. Ο Λευτέρης και η Αριστούλα δεν έβλεπαν την ώρα να συναντήσουν την Αϊσέ και τον Ασλάν να τους διηγηθούν όσα σπουδαία διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια τους!
Νιώσαμε την αγωνία και τον φόβο τους όταν η οικογένεια του Λευτέρη προσπάθησε να διαφύγει από τη Σμύρνη. Βρεθήκαμε ξανά στην προκυμαία μέσα στη φωτιά κι ανασάναμε με ανακούφιση όταν μπήκαν στο καϊκι του μπαμπά του Ασλάν. Δεν προλάβαμε ούτε ματιά να ρίξουμε τριγύρω μήπως και δούμε την οικογένεια της Αριστούλας. Ισως να είχαν φύγει νωρίτερα, ίσως να μην τα κατάφεραν...ποιος ξέρει...

Η Σμύρνη ήταν  για εμάς ήδη τόπος οικείος. Είχαμε  ακούσει τόσες φορές τις καμπάνες της Αγίας Φωτεινής κι άλλες τόσες τη φωνή του μουεζίνη να καλεί τους πιστούς σε προσευχή, είχαμε χαζέψει τις καμήλες να περνούν από τη γέφυρα των καραβανιών, είχαμε αγναντέψει το σούρουπο στην προκυμαία να βάφει τη θάλασσα κόκκινη. 

Κι όσο περνούσε ο καιρός τη γνωρίζαμε ακόμα καλύτερα. Ξεθαρρεύαμε και κάναμε μεγάλες βόλτες πέρα από την Ευρωπαϊκή οδό. Περνούσαμε την Αγορά και την Ευαγγελική Σχολή και αράζαμε νωχελικά  κάτω από τα πλατάνια στη γέφυρα των καραβανιών, αφήναμε τη ματιά μας  να ξεκουραστεί στη θέα απο τη Μπέλα Βίστα και νανουριζόμαστε με τους ήχους της πόλης και τις φωνές των ανθρώπων της, φωνές ανάκατες, μπερδεμένες μα τόσο αρμονικά συνταιριασμένες σαν σε πολύτιμο κι εύθραυστο υφαντό. 
​
Χάρη στο βιβλίο της Μαριάννας Κουμαριανού και του Φίλιππου Φωτιάδη "Δέλτα όπως Διδώ Μικρασιατικές μνήμες" οι γειτονιές της Σμύρνης ξεδιπλώνονταν ολοζώντανες μπροστά μας. Γέμιζε η τάξη μυρωδιές και χρώματα...

Ακούσαμε το βιβλίο "Η Μυρτώ και η Σμύρνη των θαυμάτων" από τη Βάσια Χατζηγιαννάκη και την αγαπημένη μας ραδιοφωνική εκπομπή "10 λεπτά ακόμη"

Αφήσαμε τα βιβλία, τους συγγραφείς και τους εικονογράφους τους,  να συνομιλούν μεταξύ τους σαν γνώριμοι παλιοί που συμπλήρωναν ο ένας τις αναμνήσεις του άλλου άλλοτε με μια γλυκιά νοσταλγία κι άλλοτε με έναν πόνο που γινόταν κόμπος στο λαιμό και λυγμός.

​Ήρθε η ώρα για να γνωρίσουμε τη Φιλιώ, Χαϊδεμένου, τη Μικρασιάτισσα γιαγιά, να ακούσουμε από το ίδιο της το στόμα όσα έζησε η ίδια. Ανάμεσα στους μυθιστορηματικούς ήρωες η Διδώ Σωτηρίου παρέδωσε τη σκυτάλη στη Φιλιώ...

Είδαμεένα ντοκιμαντέρ που μιλούσε για τη ζωή της και περιηγηθήκαμε διαδικτυακά στο Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού Φιλιώ Χαϊδεμένου στη Νέα Φιλαδέλφεια Αττικής. 

Είδαμε το Μνημείο Μικρασιατικής Καταστορφής στη Νέα Φιλαδέλφεια που με τόση πίστη και αφοσίωση βοήθησε να φτιαχτεί. Μάλιστα έφερε η ίδια χώμα από την πατρίδα της, το Αϊδίνι, για να το εναποθέσει στο θεμέλιωμά του. Έπειτα είδαμε και συζητήσαμε για το μνημείο Μικρασιατικού Ελληνισμού που βρίσκεται στη λεωφόρο Ιωνίας στην πόλη μας, το Ηράκλειο. 

Πριν περάσουμε στο επόμενο βιβλίο είδαμε κάποιους χάρτες που ήταν πολύ διαφορετικοί από εκείνον που έχουμε στην τάξη και συζητήσαμε γι' αυτούς. Διαβάσαμε τη φράση "Η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών". Ψάξαμε να τις βρούμε. Μα πότε ήταν η Ελλάδα τόσο μεγάλη; Είναι αληθινοί οι χάρτες; Ποιος είναι αυτός ο άντρας που υπάρχει και στους δυο;

Ήδη πια είχαν μαζευτεί πολλές απορίες. Το μυαλό μας ήταν γεμάτο ερωτήσεις που έψαχναν για απαντήσεις. Ήρθε η ώρα για την Ιστορία πίσω από τις ιστορίες. Όμως να που και το επόμενο βιβλίο με ερωτήσεις ξεκίνησε... 

Αν θέλετε, μπορείτε να το κάνετε όπως εμείς! Οχι, όχι, μη βιαστείτε να ανοίξετε αμέσως το βιβλίο! Πάρτε χαρτί και μολύβι, παρατηρήστε καλά την εικόνα και γράψτε πρώτα τι βλέπετε. Παρατηρήστε όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε. Δείτε τα χρώματα, τις γραμμές, τις σκιές.

Έπειτα καταγράψτε όσα ερωτήματα σας έρχονται στο μυαλό κοιτάζοντας την εικόνα του Χρήστου Κούρτογλου. Μη σταματήσετε στα δυο. Σκεφτειτε κι άλλα.
Στο τέλος καταγράψτε τις υποθέσεις σας. Τι νομίζετε. Οι υποθέσεις σας στην πραγματικότητα μπορούν να είναι οι απαντήσεις σε κάποια από τα ερωτήματά σας.Στην πραγματικότητα τώρα δουλεύετε μια πολύ ενδιαφέρουσα τεχνική, το see think wonder.
Αν μπορείτε να το κάνετε μαζί με έναν φίλο ή μια φίλη σας ακόμα καλύτερα. Αν μπορείτε να το κάνετε με τα παιδιά σας τέλεια! Αν το κάνετε στην τάξη δοκιμάστε το “think pair share”.

​Τα παιδιά σκέφτονται πάντα πολλή περισσότερα από εμάς τους μεγάλους που τα βλέπουμε όλα πίσω από το φίλτρο της τετράγωνης λογικής. Όσο περισσότερη εξάσκηση κάνουμε τόσο περισσότερο διευρύνεται η σκέψη μας, τόσο των μικρών όσο και των μεγάλων. Δείτε πόσα σκεφτήκαμε εμείς!

Καθώς διαβάζαμε ένα ένα τα κεφάλαια του βιβλίου παίζαμε κιόλας. Τα παιχνίδια,  που τα βρήκαμε στη σελίδα των εκδόσεων Μεταίχμιο, μας διασκέδασαν αλλά μας βοήθησαν και να καταλάβουμε δύσκολες έννοιες όπως τα εθνικά κράτη, ο διαμελισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι διπλωματικές σχέσεις, οι συμαχίες. 
 
Τι γινεται όταν η δασκάλα ανοίγει το κουτί με τον θησαυρό και τον σκορπίζει τυχαία; Γιατί, ενώ δεν έχει δώσει καμία οδηγία όλοι αφήνουν τον κύκλο και πιάνουν όσα περισσότερα καπάκια μπορούν; Κι όταν τα μετράμε γιατί κάποιοι έχουν περισσότερα κι άλλοι λιγότερα ενω αρκετοί δεν είχαν κανένα; Μήπως γιατί έπεσαν τα περισσότερα κοντά σε κάποιους κι έτσι δεν είχαν όλοι ίσες ευκαιρίες;
​
Πώς φτιάχτηκαν τα εθνικά κράτη; Στη μια περιοχή βρέθηκαν όσοι φορούσαν μαύρο παντελόνι, στην άλλη όσοι είχαν κόκκινο χρώμα στα στα ρούχα τους κι αλλού όσοι φορούσαν κάτι γκρίζο. Και πάλι όμως κάποιοι δεν ταίριαζαν παντού ή ταίριαζαν σε περισσότερες εθνοτικές ομάδες. Αληθινό μπέρδεμα ήταν τα Βαλκάνια εκείνη την εποχή…

Ένα ακόμη σημείο που μας δυσκόλεψε ήταν να κατανοήσουμε τι είναι το διπλωματικό επίπεδο.  «Αν και στο πεδίο των μαχών οι επαναστάσεις απέτυχαν, στο διπλωματικό επιπεδο η Ελλάδα μέτρησε κέρδη… Η Βουλγαρία δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει τα όνειρά της για μια μεγάλη Βουλγαρία , παρά τις στρατιωτικές νίκες της.» διαβάζουμε στο βιβλίο της Ελένης Σβορώνου “Για να μείνουμε ενωμένοι».
​
"Πώς γίνεται αυτό, κυρία; Είναι σαν να μας λέει πως έχασαν και νίκησαν μαζί. Οι Έλληνες έχασαν αλλά κέρδισαν και οι Βούλγαροι κέρδισαν αλλά έχασαν. Και τι είναι αυτό το διπλωματικό επίπεδο;"

Λοιπόν, όπως μας εξήγησαν οι ποδοσφαιριστές της παρέας, ο προπονητής πριν τον αγώνα σχεδιάζει και μοιράζει χαρτιά για να τους εξηγήσει τις θέσεις τους και τη στρατηγική του αγώνα. Κάπως έτσι χαράσσεται και η στρατηγική των πολιτικών και των στρατιωτικών αγώνων.
​
Για να το καταλάβουμε καλύτερα είδαμε εικόνες και πίνακες ζωγραφικής από τις εργασίες της συνδιάσκεψης για την Ειρηνη στο Παρίσι το 1919 και τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 (πηγή: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Ψάξαμε για απαντήσεις στο ερώτημα «τι κάνουν οι άνθρωποι στο διπλωματικό επίπεδο».
Στη συνέχεια σκεφτήκαμε εικόνες που έχουμε δει από τα πεδία των μαχών.
Τι βλεπουμε, τί ακούμε και τι αισθανόμαστε στο πεδίο των μαχών;
Τι βλέπουμε τι ακούμε και τι αισθανόμαστε στο διπλωματικό επίπεδο;

συμπληρωματικο υλικο για την αναγνωση του βιβλιου

Φτιάξαμε τα μικρά βιβλία της Μικρασιατικής Καταστροφής όπου συγκεντρώσαμε τις γνώσεις μας, τις ζωγραφιές μας, όσα θεωρούσαμε σημαντικά και θέλουμε να τα κρατήσουμε ως ενθύμιο. 

Είδαμε και σχολιάσαμε το ντοκιμαντέρ "Δυο φορές ξένος". Συγκινηθήκαμε με τα πάθη των ανθρώπων και κατανοήσαμε καλύτερα τη Συνθήκη της Λωζάνης. 

Παρακολουθήσαμε  και συζητήσαμε μια ομιλία της Μαρίας Ευθυμίου, Καθηγήτριας της Ιστορίας, για τη Μικρασιατική Καταστροφή. 

Ξεναγηθήκαμε από τον κύριο Δημήτρη σην εξαιρετική έκθεση του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης "Πρόσφυγες στην Κρήτη μετά τη Μικρασιατική καταστροφή" στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου όπου στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης μας, Σίγουρα τον αιφνιδιάσαμε καθώς ίσως ήμαστε από τους μικρότερους επισκέπτες της έκθεσης...όμως ήμαστε πολύ καλά διαβασμένοι ή "πολύ καλά προπονημένοι" όπως θα έλεγε η συγγραφέας Ελένη Σβορώνου.

Τον ακούσαμε να μας μιλά για τα γεγονότα, για τους πολέμους και τις συνθήκες, για τους πολιτικούς και στους στρατιωτικούς και τον αφήσαμε να κλείσει τον κύκλο επιστρέφοντας στο σημείο από το οποίο είχαμε ξεκινήσει το ταξίδιο μας δύο μήνες πριν. Από τη μικρή ιστορία στη μεγάλη κι από κει πάλι πίσω στη μικρή. Στους απλούς ανθρώπους εκείνους που δεν αναφέροντα στα βιβλία της Ιστορίας μα είναι εκείνοι που με τις δικές τους προσωπικές και οικογενειακές ιστορίες συνθέτουν τελικά τη μεγάλη εικόνα της. 

Για να τον ευχαριστήσουμε για την υπομονή και τη γενναιότητά του, του είχαμε ετοιμάσει ένα μικρό βιβλίο της Μικρασιατικής Καταστροφής όπως το δικό μας. 

"Να με αυτό το σίδερο θα σιδέρωνε η κυρία Φατιμέ τα ασπρόρουχα.

Αν γιόρταζαν τελικά η Αριστούλα και ο Λευτέρης τα γενέθλιά τους εκείνο τον Σεπτέμβρη του 1922 θα άκουγαν μουσική από αυτό τογραμμόφωνο και θα χόρευαν χαρούμενοι στο σαλόνι.
Θα είχαν στρωμένα στο τραπέζι αυτά τα υπέροχα κεντήματα με τη χρυσή κλωστή. 

Οι μαμάδες τους θα κερνούσαν γλυκό του κουταλιού σ'αυτά τα υπέροχα σερβίτσια.

Με αυτή τη φωτογραφική μηχανή θα τους έβγαζε φωτογραφία στην προκυμαία του Και ο πλανόδιος φωτογράφος κι ύστερα θα την παράχωναν βιαστικά στον μποξά τους, στο μπογαλάκι τους που θα το έδεναν όπως μας έδειξε ο κύριος Δημήτρης. 

Σ'αυτή την παγωτομηχανή θα έφτιαχναν παγωτό ακι θα το μοιράζονταν με τους φίλους τους, την Αϊσέ και τον Ασλάν. 

Μια τέτοια βαλίτσα θα κρατούσε στο χέρι ο μπαμπάς της Αριστούλας όταν πήγε ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη για δουλειές.

Έτσι θα ήταν τα τατράδια και τα βιβλίας τους. 

Αυτά τα γυαλιά μπορεί να τα φορούσε ο μπαμπάς του Λευτέρη και της Αϊσέ.

Κάναμε διάλειμμα τρώγοντας πεντανόστιμη μπουγάτσα  στην ιστορική Πλατεία των Λιονταριών. Στην πραγματικότητα η πλατεία έχει το όνομα του Ελευθέριου Βενιζέλου αλλά κανείς μας δεν το γνώριζε, ούτε καν η δασκάλα. Όπως δεν γνωρίζαμε πως το υπέροχο γλυκό έφτασε στο Ηράκλειο μαζί με έναν Αρμένη χριστιανό, κυνηγημένο από τους Τούρκους,  μετά από έναν διωγμό, και μαζί με έναν πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία.

Είτε από τον Κιρκόρ είτε από τις Φυλλοσοφίες το να δοκιμάσει κανείς μπουγάτσα στο κέντρο της πόλης είναι από εκείνα που πρέπει να κάνει κάθε επισκέπτης της πόλης μας. 
Μάλιστα είναι έθιμο στο Ηράκλειο, εδώ και 1οο χρόνια,  να γλυκαίνουμε την την πρωτοχρονιά μας με μπουγάτσα. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα καθώς απολαμβάνετε το γλυκό σας εδώ. 
 
Συνεχίσαμε το οδοιπορικό μας στο Ηράκλειο για να δούμε τα Δικαστήρια, όπου, όπως μας είπε ο κύριος Δημήτρης, στέγασαν και περιέθαλψαν αρχικά τους πρόσφυγες. Κι εκεί μας περίμενε μια μεγάλη έκπληξη. Η Ελένη Μπετεινάκη, εκπαιδευτικός και συγγραφέας του βιβλίου που είχαμε για οδηγό στις διαδρομές μας στην πόλη ήταν εκεί για να συνεχίσει την ξενάγησή μας. Όχι μόνο μας έδειξε τα Δικαστήρια και το Ειρηνοδικείο και μας μίλησε γι' αυτό αλλά μας έδειξε και το Εφκάφι*, το μοναδικό τουρκικό δημόσιο κτίριο που έχει απομείνει στο Ηράκλειο. Ήταν σαν να λέμε το Αρχείο του κράτους. Είδαμε την αραβική επίγραφή στην πρόσοψή του και μάθαμε πως μέσα υπάρχει ακόμη ένα αληθινό χαμάμ. Τι κρίμα που ένα τόσο όμορφο,  και συνδεδεμένο με την Ιστορία του τόπου μας κτίριο, ρημάζει. Πώς θα ήταν αν συντηρούνταν και ήταν ανοιχτό σαν μουσείο μιας εποχής!

Σειρά είχε η εκκλησία του Αγίου Τίτου όπου μάθαμε για την εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας που φυγαδεύτηκε το 1669 στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου της Βενετίας για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων κατακτητών και που επέστρεψε μετά από χρόνια στο Ηράκλειο. 

Επισκεφτήκαμε την Καθολική Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή και μάθαμε σε ποια σημεία βρίσκονταν η Αρμένικη Εκκλησία και η Εβραϊκή Συναγωγή που δεν υπάρχουν πια. 

Θυμηθήκαμε ξανά όσα είχαμε πει πέρυσι για τη Μεγάλη Σφαγή του 1898, μόνο που αυτή τη φορά καταλάβαμε πολλά περισσότερα αφού,  μελετώντας την Ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής, μιλήσαμε για τη διπλωματία και τους πολέμους, για τις Μεγάλες Δυνάμεις και το κρητικό ζήτημα. 

Και κάπου εδώ το μικρό μεγάλο ταξίδι μας στον χώρο και στον χρόνο ολοκληρώθηκε με ένα αίτημα των παιδιών που θα συζητηθεί στο συμβούλιο της τάξης: να αγοράσουμε όσα βιβλία δεν έχει ακόμη η Βιβλιοθήκη του σχολείου και αφορούν τη Μικρασιατική καταστροφή και, αφού τα διαβάσουμε πρώτοι εμείς, να τα χαρίσουμε στο Βιβλιοδρόμιο. 

Μπορείτε να δείτε εδώ τις δικές μας απαντήσεις