Η καλοσύνη των ξένων

Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου είναι κοντά και φέτος έχουμε διάθεση να ξεκινήσουμε, όχι με τον πόλεμο, αλλά με τις φωτεινές στιγμές που ξεπηδούν ακόμη και μέσα στην πιο μεγάλη φρίκη. Ξεκινήσαμε συζητώντας στο πλαίσιο της άγνωστης ορθογραφίας τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη. Πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας και η καθεμιά από εμάς τη φράση του συγγραφέα;
Η ρουτίνα της δεκάλεπτης συζήτησης για ένα θέμα, είναι από τις αγαπημένες μας και ήταν αυτή που έδωσε την αφορμή για να ξετυλιχτεί το κουβάρι των αναγνώσεων. 

Ξεκινήσαμε το αναγνωστικό μονοπάτι μας με το λιτό αλλά τόσο εύγλωττο εικονοβιβλίο "Ο Πόλεμος" των Ζουζέ Ζορζέ και Αντρέ Λετριά. Διόλου τυχαία πολυβραβευμένο. Μας έβαλε στο κλίμα του πολέμου, που θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε πόλεμος, αφού το πρόσωπό του δεν το βλέπουμε ποτέ ξεκάθαρα. Επιλέξαμε ωστόσο να είναι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Βουτήξαμε "στην ομίχλη και στη σκόνη" των χρωμάτων και των γραμμών του και θυμηθήκαμε όσα είχαμε μάθει ως τώρα στην Ιστορία. 

Μελετήσαμε μια παρουσίαση για το διάστημα του μεσοπολέμου και διαβάσαμε αποσπάσματα από το βιβλίο γνώσεων "2194 ημέρες πολέμου" από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Μέσα από το μεστό κείμενο της Μαρίζας Ντεκάστρο αλλά και τις ζωντανές εικόνες του Αχιλλέα Ραζή κατανοήσαμε τι συνέβαινε το διάστημα από το 1918 ως το 1939 στη Γερμανία.

Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση στη χώρα;
Τι βιβλία διάβαζε ο κόσμος;
Τι μουσική άκουγε;
Πώς η τεχνολογία εισέβαλε στα σπίτια;
Ποιο γνωστό μας αυτοκίνητο κατασκευάστηκε με εντολή του Αδόλφου Χίτλερ;
Ποιες σκιές εμφανίστηκαν πάνω από την Ευρώπη;
Πόσα και ποια βιβλία θυσιάστηκαν στη μεγάλη καύση των βιβλίων και γιατί;
Τι ήταν οι φυλετικοί Νόμοι της Νυρεμβέργης;
Πώς αντιμετώπισε ο Χίτλερ τον "φυλετικά κατώτερο" Αφροαμερικανό Τζέσε Όουενς που κέρδισε τέσσερα χρυσά μετάλλια στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου;
Γιατί οι οι Γερμανοί ξεκίνησαν μια μεγάλη επιχείρηση αφαίρεσης 16.585 έργων τέχνης από τις κατεχόμενες χώρες;
Ποια πραξικοπήματα και δικτατορίες ξέσπασαν και επιβλήθηκαν  το 1936;
Τι ήταν η Νύχτα των Κρυστάλλων που σκόρπισε τον τρόμο στους δρόμους της Γερμανίας τον Νοέμβριο του 1938;
Τι έγραφε στο ημερολόγιό της η δεκατριάχρονη  Άννα Φρανκ;
​Τι συνέβαινε στην Ελλάδα το ίδιο διάστημα; 

Στη συνέχεια διαβάσαμε το βιβλίο της Κέλλυ Ματαθία Κόβο, μια αλληγορία για τους ανθρώπους που επιλέγουν συνειδητά να πάρουν θέση απέναντι στην αδικία και να αφήσουν το δικό τους στίγμα στην Ιστορία. Μια ιστορία θάρρους και φιλίας, μια οικογενειακή ιστορία όπως εκείνες που αναφέρονται ξανά και ξανά στα οικογενειακά τραπέζια, μας σημαδεύουν και μας ακολουθούν για όλη μας τη ζωή.  
Συζητήσαμε για την αλληγορία και για το πώς αποτέλεσε συχνά όπλο απέναντι στη λογοκρισία των απολυταρχικών καθεστώτων αλλά και μέσο ώστε να γίνει ένα μήνυμα κατανοητό και να φτάσει σε περισσότερους ανθρώπους.  

Δυο οικογενειακες φωτογραφίες συνδέθηκαν στο νήμα των οικογενειακών ιστορίών. Και ποιος από εμάς δεν έχει αρκετές από αυτές, παλιότερα στα άλμπουμ και στις κορνίζες, σήμερα ξεχασμένες σε φακέλους στον υπολογιστή ή στην τηλεφωνική μας συσκευή. Οι οικογενειακές φωτογραφίες, αδιάψευστοι μάρτυρες των ιστοριών, αναμετριούνται με τον χρόνο και τις εποχές μέσα από τις απώλειες και τις αφίξεις.  

Δυο οικογένειες που συνδέουν τη γραμμή των προγόνων με εμείνη των απογόνων, που η συνέχειά τους θα είχε διακοπεί βίαια αν κάποιοι άνθρωποι: φίλοι, γνωστοί ή ξένοι δεν αναλάμβαναν με κίνδυνο της ζωής τους να υψώσουν το ηθικό τους ανάστημα απέναντι  στο απόλυτο κακό και να αναλάβουν την ευθύνη "να σώσουν τον κόσμο" όπως έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης. Δεν ήταν πολύ διαφορετικά τα λόγια που χάραξαν στο δαχτυλίδι  που δώρισαν στον ¨Όσκαρ Σίντλερ, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, οι Εβραίοι που είχε σώσει από τα κρεματόρια. "Όταν σώζεις μια ζωή, σώζεις τον κόσμο ολόκληρο".

Οι οικογενειακές φωτογραφίες μας ξεκλείδωσαν τις οικογενειακές τους ιστορίες. Η Ρεββέκα και ο Γιέχελ, ο Αβραάμ και η Φρίντα  στο Μάτσανι της ορεινής Κορινθίας. Άλλαξαν ονόματα, άλλαξαν ζωές, έχασαν το σπίτι και τον τόπο τους αλλά κέρδισαν τη ζωή και το μέλλον των παιδιών τους και μια μεγάλη οικογένεια. που τη συνέδεε όχι το αίμα, αλλά η ψυχή, το ήθος και το ανθρώπινο μεγαλείο. 

Η ιστορία μιας οικογένειας Εβραίων που φυγαδεύτηκαν από την Αθήνα στο Μάτσανι, το σημερινό Κρυονέρι και η σωτηρία τους από ένα ολόκληρο χωριό είναι μια από τις πολλές ιστορίες σωτηρίας που γράφτηκαν στα χρόνια του Β'ΠΠ ανάμεσα στις γραμμές των διαταγών, των απαγορεύσεων και των διαγγελμάτων. 

Μας έδωσε την αφορμή να ερευνήσουμε, να συζητήσουμε να άρουμε πολλά στερεότυπα. Υπάρχουν στ' αλήθεια καλοί και κακοί άνθρωποι; Υπάρχουν "καλοί" άνθρωποι που κάνουν κακές επιλογές και το αντίστροφο; Μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει κάποιον κρίνοντας από τη θρησκεία, τη φυλή του, το χρώμα, την καταγωγή, τη θέση ή το παρελθόν του; Στο βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο είδαμε Έλληνες πατριώτες αλλά και δωσίλογους κουκουλοφόρους συνεργούς των Ναζί. Γνωρίσαμε Ορθόδοξους ιεράρχες που σώζουν Εβραίους, παιδιά που επιτίθενται σε ξένους κι αλλόθρησκους κι άλλα που παίζουν μαζί τους τσιλίκι στους δρόμους του χωριού. Είδαμε Γερμανούς που καίνε αχυρώνες και σπίτια, που σκοτώνουν ανθρώπους και άλλους που με κίνδυνο της ζωής τους σώζουν ζωές και χαρίζουν δεύτερες ευκαιρίες. 

Η εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου ήταν εξίσου καθηλωτική με την ιστορία της Μαρίζας Ντεκάστρο. Τα παιδιά τα είπαν καλύτερα από εμάς...

• η εικονογράφος κάνει χοντρές και λεπτές γραμμές σαν να χρησιμοποιεί, χοντρό και λεπτό πινέλο ή μαρκαδόρο
• βασικό χρώμα είναι το μαύρο, αλλά κάθε εικόνα έχει και λίγο έντονο χρώμα, ίσως για να συμβολίζει το φως της καλοσύνης των ανθρώπων: των χωριανών, του παπα-Αθανασούλη, του Γερμανού​
• δε βάζει πάνω από τρία τέσσερα χρώματα σε μια εικόνα

•  χρησιμοποιεί συχνά το κίτρινο ίσως γιατί κίτρινα ήταν τα αστέρια που ήταν αναγκασμένοι να φορούν στα ρούχα τους οι Εβραίοι
• εμένα η ζωγραφική της Χαράς Μαραντίδου μου θυμίζει τα χαρακτικά του Τάσσου όπως αυτό που έχει φτιάξει για τον Σπύρο Μουστακλή και το έχουμε στο μουσείο μας

Σταθήκαμε πολύ στη σκηνή που ο Γερμανός στρατιώτης μπήκε στο σπίτι και είδε την Κούλα άρρωστη, κουκουλωμένη στο κρεβάτι και τη μητέρα της να τη φροντίζει. 

Τι ένιωθαν η Κούλα και η μητέρα της; Στο πλαίσιο της δημιουργικής γραφής γράψαμε την ιστορία από τη δική τους πλευρά. Κάποιοι την αφηγήθηκαν από την απόσταση του χρόνου και της ηλικίας, κάποιοι επέλεξαν να τη γράψουν σαν μαρτυρία και άλλοι σαν μια σελίδα από το ημερολόγιο της αφηγήτριας. 

Κι επειδή ξεπεράσαμε όλες και όλοι τον εαυτό μας και το χαρήκαμε, ο βαθμός δυσκολίας ανέβηκε!  Δεν ήταν και τόσο δύσκολο να μιλήσουμε από την πλευρά της Ειρήνης ή της Κούλας. Γνωρίζαμε αρκετά γι'αυτές. Μπορούσαμε να μπούμε στη θέση τους να αφουγκραστούμε τις σκέψεις τους, να νιώσουμε τα συναισθήματά τους. 

θα ήταν το ίδιο αν μιλούσαμε από την πλευρά του Γερμανού στρατιώτη; Πόσο εύκολο είναι να μπεις στη θέση κάποιου που δεν γνωρίζεις καθόλου και που ίσως δεν συμπαθείς; Τι θα θέλαμε να μάθουμε γι' αυτόν; Σκεφτήκαμε ερωτήσεις που οι απαντήσεις τους θα μας βοηθούσαν να χτίσουμε τον χαρακτήρα του Γερμανού. Πώς ήταν άραγε να μεγαλώνεις στη Γερμανία στα χρόνια του Μεσοπολέμου; Μας βοήθησε πολύ να το καταλάβουμε η ταινία animation του Disney "Education fore Death".

Για μερικά λεπτά μείναμε σε σιωπή και προσπαθήσαμε ο καθένας και η καθεμιά να φανταστούν τον δικό τους Γερμανό. Άλλος πλούσιος κι άλλος φτωχός, μορφωμένος ή αμόρφωτος, κάτοικος μιας μεγάλης πόλης ή αγρότης σε ένα μακρινό χωριό μακριά από τα γεγονότα, οικογενειάρχης ή μόνος.
​
Μιλήσαμε στη συνέχεια με τον διπλανό ή τη διπλανή μας. Πώς τον είχαν φανταστεί εκείνοι; Οι ήρωές μας ήταν τόσο όμοιοι και τόσο διαφορετικοί όσο κι εμείς. Κάποιοι πριν τον πόλεμο σπούδαζαν στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και ήταν συμφοιτητές με τον Χανς και τη Σόφι Σολ. Πολύ είχαν λυπηθεί για τον άδικο θάνατό τους. Άλλοι ήταν αγρότες, αγαπούσαν τη γη τους και δεν νοιάζονταν πολύ για όσα γίνονταν στις πόλεις μέχρι που ήρθε η ώρα να πάνε στον πόλεμο. Κάποιοι είχαν παρασυρθεί από τα λόγια του Χίτλερ στην αρχή, τον είχαν πιστέψει. Άλλοι πάλι είχαν καταλάβει από την πρώτη στιγμή πως ήταν δημαγωγός. Όλοι όμως, ανεξάρτητα από το αν άφησαν οικογένεια πίσω τους, αν είχαν παιδιά ή όχι, ένιωσαν μια ζεστασιά στο στήθος τους και μια ελπίδα να μεγαλώνει μέσα τους όταν ακούμπησαν το μέτωπο της Κούλας. Ούτε στιγμή δε δίστασαν να πάρουν την απόφαση να σώσουν την ίδια και τη μητέρα της.
​

Χωριστήκαμε σε δυο ομάδες και αναλάβαμε να εκτελέσουμε δυο σημαντικές αποστολές. Η μια ήταν να σκηνοθετήσουμε δυο σκηνές από το βιβλίο και να τις παίξουμε στην τάξη. 

Η άλλη ήταν να φτιάξουμε με τα σώματά μας ένα ζωντανό γλυπτό, με αφορμή όλα όσα διαβάσαμε και συζητήσαμε,  να το παρουσιάσουμε στα υπόλοιπα παιδιά κι εκείνα να προσπαθήσουν να το ερμηνεύσουν. Πόσο ενδιαφέρον είχε να δούμε πόσο ταυτίζονταν και πόσο απείχαν οι σκέψεις και οι προθέσεις του καλλιτέχνη από εκείνες του θεατή. Τελικά η τέχνη είναι προσωπική υπόθεση.
Δείτε τα γλυπτά μας και προσπαθήστε να σκεφτείτε τι βλέπετε πριν διαβάσετε πώς σκεφτηκαμε εμείς για να τα φτιάξουμε. 

Ξεκινώντας απο τα δεξιά της εικόνας:
​
​"Ο Χίτλερ πιστός στο όραμά του έχει το βλέμμα του στραμμένο μπροστά και αγνοεί πως πίσω του οι άνθρωποι βοηθούν ο ένας τον άλλον και δείχνουν αλληλεγγύη. Η Ειρήνη φροντίζει την κόρη της ενώ μια γυναίκα προσεύχεται ο Γερμανός να βρει τη δύναμη να κάνει στο σωστό. Στο αριστερό μέρος της εικόνας ένας άνθρωπος που δεν παίρνει θέση ούτε απέναντι στον Χίτλερ ούτε απέναντι στους ανθρώπους που αντιστέκονται. Είναι αμέτοχος και δείχνει προς μια κατεύθυνση που δεν αφορά κανέναν άλλον πέρα από τον εαυτό του." 

"Η γλύπτρια παρατηρεί με προσοχή το έργο που μόλις ολοκλήρωσε:

Ένας άνθρωπος είναι πεσμένος στο έδαφος, ανήμπορος. Μια γυναίκα τον σπρώχνει ελαφρά για να μπορέσει να σηκωθεί. Δυο άλλοι του δίνουν το χέρι και προσπαθούν να τον τραβήξουν. Πίσω τους δυο ακόμη άνθρωποι τοποθετούν τα χέρια στους ώμους των πρώτων γα να τους δώσουν κουράγιο...γιατί και οι βοηθοί χρειάζονται βοήθεια για να φτιάξουν μια αλυσίδα."

Πώς θα αναπαριστούσε τα γλυπτά μας άραγε η ΑΙ; Της δώσαμε οδηγίες και ιδού τα αποτελέσματα! Ευχαριστούμε πολύ τον Δημήτρη Γραμμένο ερευνητή του ΙΤΕ, για την πολύτιμη βοήθειά του. 

Τέλος είδαμε και συζητήσαμε μια παρουσίαση για φωτεινές πράξεις απλών ανθρώπων που φώτισαν το σκοτάδι του πολέμου και έσωσαν από τον θάνατο ανθρώπους, τους έδωσαν την ευκαιρία να ανθίσουν και να καρπίσουν.